yox

əd.

1. Xəbər mənasında. Bir şeyin hazırda, yaxud ümumiyyətlə olmadığını bildirir (var ziddi). Yeməyi bol, iştahası yox. – Var evi – kərəm evi; Yox evi – vərəm evi. (Ata. sözü). Yox vaizin sözünə sözüm kim, behişt var; Kuyin bir özgə, cənnəti-didarın özgədir. Qövsi. // Həmin mənada adətən yoxdur şəklində işlənir. Evdə heç kəs yoxdur. Zalda boş yer yoxdur. Bu barədə heç bir şübhə yoxdur. – <Əsgər:> Görünür ki, heç bir yol yoxdur. Ü. H.. Yoxdur təbiətdə bu ayrılıqlar; Bütün kainatın bir ahəngi var. S. V.. Ay süd kimidir. . . Bir ləkə yoxdur bənizində; Yerlər də çimir sanki bu dəm nur dənizində. B. V..

2. Suala mənfi cavab və ya bir şeylə razı olmamağı bildirmək üçün işlənir (hə, bəli ziddi). – Bu axşamkı tamaşaya biletin varmı? – Yox. – Sənə nə olub, xəstə deyilsən ki? – Yox. – Sən bununla razısanmı? – Yox. – Gedəcəksən, ya yox? – Yox, hələ dayan, fikirləşmək lazımdır. // İnkar edilən şeyin təkrarlanması ilə. – Sabahkı qonaqlığa gələcəksənmi? – Yox, gəlməyəcəyəm. – Bu işi iki günə görüb qurtarmaq olarmı? – Yox, olmaz. – <Aslan bəy:> Yox, hələ də gəlməmiş. C. C.. <Süleyman:> Yox, xala, daha bu qədər dul qaldın bəsdir. Ü. H.. // Ümumiyyətlə, etiraz, narazılıq bildirmək üçün işlənir (bəzən təkrar şəklində). Yox, yox, buna dözmək olmaz. Yox, yox, razı deyiləm. – Yox, yox, mənim fikrimə başqa şey gəlir. Ü. H.. Yox, yox, bəsdir, qarı nənə; Bu sözləri demə mənə. S. V.. // Söylənmiş fikri, sözü düzəltmək üçün işlənir. Dur get, sabah axşam gələrsən. Yox, ertəsi gün. Bu saat sənə deyim. Yox, özün tap. – Yox, o ağlamırdı. Göynəyirdi. M. Hüs.. // Bir şeyi rədd və ya qadağan etməyi bildirir. – Söz verirəm ki, . . . – Yox, söz-zad vermə. – İstəyirəm ki, görüşünə gəlim. – Yox, sən gəlmə, mən özüm gələrəm. // Cümlədə inkar bildirən xəbərin, yaxud söz birləşməsinin əvəzində işlənir. O deyir ki, bu saat getmək lazımdır. Mən deyirəm – yox. Sən onu çox dərin adam hesab edirsən. Mən – yox. Bax gör, qayıdacaq, ya yox.

3. İs. mənasında. Yoxa çarə yoxdur. Yoxun üzü qaradır. Yoxdan bir şey ortaya çıxarmaq. – Verdilər knyaza «yox» xəbərini; Ovuşdurub bir az o, əllərini; Əmr etdi qoşuna: «Vurun birbaşa!» H. K. S..

4. Bağl. mənasında. Deyil. Ona dağ havası yox, dəniz havası xeyirlidir. Bu məsələ tək bizi yox, bütün kollektivi düşündürür. – Amma tək biz yox, bütün əhali qıtlıqdan əziyyət çəkirdi. M. Hüs.. Maya uşaqlıqdan atı sevərdi, lakin yükdaşıyan qoşqu atlarını yox, yallı-yəhərli minik atlarını. M. İ..

5. Yoxam şəklində – sevmirəm, acığım gəlir, xoşum gəlmir (varam ziddi). Mən buna yoxam.

6. Yoxdur şəklində – 1) cümlədə işi bildirən xəbər mənasında; 2) özündən əvvəlki sözün mənasına müsbətlik çaları verir. İstisuyun yay aylarında hüsnü yoxdur.

◊ Yox a! – təəccüb, heyrət bildirir. – Az qala yıxılmışdım. – Yox a! Yox demək – mənfi cavab vermək, rədd etmək, qəbul etməmək. <Rüstəm bəy:> Qızım, yox deyirsən? Ü. H.. Yox deyil – vardır, mövcuddur, yaşayır. Yox deyil dünyada; namərd dost, kəmfürsət adam. R. R.. Yox etmək – puça çıxarmaq, heçə çıxarmaq, məhv etmək, boş yerə sərf etmək. Varın yox edən sərrafa əvvəl nəzərin var; Sonra həzərin var. M. Ə. S.. Qaranlıq gecədə buradan qaçaq; Bizi yox etməyi yağı arzular! H. K. S.. Yox olmaq – 1) çıxıb getmək, gözdən itmək; 2) itmək, yoxa çıxmaq, gözdən itmək. Çoxdandır ki, bu kağız bizim evimizdən yox olmuşdu. M. S. O.. Hamımız alaçıqdan çıxdıq. Qızılquş yox olmuş, uçub getmişdi. A. Ş.. Səlimnaz arvad gəldiyi kimi də yox oldu. M. Hüseyn; 3) çəkilmək, görünməz olmaq; 4) tükənmək, bitmək. Yox oldu səbrü sükun həsrəti-dəhanində; Qəmündə qarət olub hər nə var, ey xaliq! S. Ə. Ş.. Yox olmuş – qarğış ifadəsi. Neyləyim, axır, bu yox olmuşların; Fikrini qanqan görürəm, qorxuram. M. Ə. S.. Yox olsun! – məhv olsun! rədd olsun! Yox yerə – bica, əbəs, nahaqdan, səbəbsiz, heç bir səbəb olmadan. Aldı əqlü huşumu şövqi-dəhanı dilbərin; Getdi əldən yox yerə məcmui-varım, ey könül! S. Ə. Ş.. Yoxa çəkilmək – tapılmamaq, qıtlaşmaq. Yoxa çıxmaq – görünməmək, itmək, qeyb olmaq, yox olmaq. Neçə böyük cəzirələr yoxa çıxdı dənizlərdə. N. R.. Yoxdan var etmək – heç bir şeydən yaxşı bir şey vücuda gətirmək, yaratmaq. Yoxdan yaranmaq – çox arıq, cılız adam haqqında. Bu gün var (varam, varsan), sabah yox (yoxam, yoxsan) – həyatın müvəqqətiliyi haqqında. Heç yox – bax heç. Nə var, nə yox? – bax var

1. Nə yoxdur – hər şey var. Mağazalarda nə yoxdur. Söz yox – bax söz. Söz yoxdur – bax söz.